ARTEMİA KÜLTÜRÜ Artemia, Arthropoda filumunun Crustacea klasisinde yer alır. Artemia sp. Seale (1933) ve Rollefsan (1939) tarafından yavru balık beslenmesi için mükemmel bir besin maddesi olduğu keşfedilmiştir. Artemia günümüzde üretimi yapılan deniz canlılarının % 85' inde canlı yem kaynağı olarak kullanılmaktadır. Dünya genelinde 4000 ton civarında artemia kisti 0.4 mm deki nauplilerin üretiminde kullanılmaktadır. En fazla üretildiği göllerden birisi ABD' deki Büyük Tuz Gölü (Great, Salt Lake) ve San Franscisco körfezidir. Türkiye' de en fazla Tuz Gölü ve Gediz Deltası? nda bulunduğu belirtilmektedir. Bunun dışında Çin, İran gibi ülkelerde belli oranlarda üretim yapabilmektedir. Bugün dünyada sadece artemialar ile ilgili araştırma yapan enstitüler kurulmuştur. Fiyatı kalitesine bağlı olarak 50-150 dolar/500 gr arasında değişebilmektedir. Uzun süre saklanabilmesi, düzenli olarak bulunabilen dormant yumurtalar vermesi, kolay üretime alınabilmesi, larva için kolaylıkla görülebilen ve lezzetli bir yem olması artemia? nın temel avantajlarıdır. Stoklanabilme özelliği üretim planlaması açısından büyük kolaylık yaratmaktadır. Larva yetiştiriciliği açısından en önemli dezavantajı, besinsel kalitesinde ve boyutlarında gözlenen değişkenliktir. Bu sorun esansiyel yağ asitleri içeren zenginleştiriciler kullanılarak ve iyi bir seleksiyon ile giderilebilmektedir. Instar I (A. nauplii) ve Instar II (A.metanaupli) olarak tanımlanan 2 larval evresi ve erginlik evresi vardır. Instar I evresi Besin keseli larva evresi olup besin değeri yüksektir. Larva boyu 400-500 µm arasındadır. Vitellüs kesesinden dolayı turuncu renktedir. Vitellüs kesesinin tüketimi 8 saat sürer ve bu süre boyunca larva dışarıdan besin almaz. Başta göz dışında 3 çift uzantı bulunur. Bunlar birinci anten(duyu), ikinci anten (hareket ve filtrasyonla beslenme), mandibullar (beslenme) dır. Bu dönemden sonra larva Instar II evresine girer. Instar II evresi Artemia zengin besleyici özelliğe sahip vitellüs kesesini tükettiği için yem olarak verilmeden önce zenginleştirilmesi gerekir. Larva 1-50 µm boyutlarına sahip alg, bakteri gibi organizmalar ile beslenmeye başlar. Vücut özellikle abdomen kısmı sürekli uzar ve sindirim sistemi fonksiyonel hale gelir. Erginlik Evresi Ergin bir artemia yaklaşık olarak 1 cm boyunda uzun bir vücut, iki tane saplı göz, dokusal bir sindirim sistemi, duyusal antenler ve 11 çift toraks uzantısına sahiptir. Erkekler karnının posterior kısmında 1 çift populasyon organına sahiptir. Dişi artemialar karınlarının altında 11. uzantının hemen arkasında bulunan yumurta kesesi sayesinde kolayca ayırt edilebilir. Ayrıca abdomen içerisinde ovaryumlar bulunur. Normalde olgunlaşan yumurtalar yumurta kesesine dökülür, burada döllenir, kuluçka evresini tamamlar ve nauplii olarak dişiyi terk eder. Ancak ekstrem koşullarda (örneğin çok yüksek tuzluluk ve çok düşük oksijen seviyesi) embriyo sadece gastrula evresine kadar gelişir ve etrafı yumurta kesesi etrafında bulunan bir bez tarafından salgılanan kalın bir kabukla çevrilir. Kist adı verilen dayanıklı yumurtalar yumurta kesesini terk ederek suya geçerler. Optimum şartlar altında artemia birkaç ay yaşayabilir. 8 günde ergenlik evresine ulaşır ve her dört günde 300 nauplii ya da kist üretir. Artemia Kist Kalite Kriterleri 1- Büyüklük ve Enerji: Kistlerin büyüklüğü doğrudan onun enerji içeriğini de etkilemektedir. Yani büyük kistler daha fazla enerji içerirler. 2- Çıkış oranı: Birim ağırlık veya sayıdaki kistten yüzde olarak çıkış oranını ifade eder. Çıkış oranını etkileyen genetik yapı, hasat, temizleme, depolama ve kuluçka teknikleri yanında kisti üreten ergin bireylerin yaşadığı çevresel koşullarda etkin olabilir. 3- Nauplilerin Büyüme Oranları: Farklı orjinlerden gelen kistler aynı şartlarda inkübe edilse bile elde edilen nauplilerin gelişme oranları arasında farklılık gözlenebilir. 4- Sıcaklık ve Tuzluluğa Tolerans: Her iki faktörde yaşama ve büyüme oranı üzerinde etkiye sahiptir. Hatların büyük çoğunluğu 20-25?C sıcaklıklara rahatlıkla tolerans gösterebilir. Bazı hatlar ise 30-34?C? de gelişimini sürdürebilir. 5- Besin İçeriği: Kuru ağırlık, protein, lipit, kül, enerji, özellikle doymamış yağ asitleri, aminoasitler, pigmentler, vitamin C, mineraller ve pestisitler, ağır metaller gibi arzu edilmeyen kontaminantlar da besin içeriği içine alınabilir. Artemia yumurtalarının kuluçkalanması 25C de 15-20 saat sonra kistler çatlar ve embriyo kabuğundan çıkar. Yumurta çıktıktan ilk 1 saat boyunca embriyo kuluçka membranına bağlı olarak kalır (şemsiye safhası). Kuluçka membranının içerisinde embiyo gelişimini tamamlar ve hareket etmeye başlar daha sonra serbest olarak yüzer. Kültür Sistemleri Üretimleri A. nauplii, A. metanauplii veya ergin birey safhalarına ulaşıncaya kadar yapılmaktadır. Larva yetiştiriciliğinde yaygın olarak kullanılan yöntem, bağımsız ünitelerde Artemia yumurtalarının çatlatılması şeklinde gerçekleştirilen A. nauplii ve A. metanauplii üretimidir. Ergin birey üretimi 1-2 hafta içerisinde artemaların büyütülmesi ve hasadı şeklinde gerçekleşir. Artemia üretiminde 3 tip kültür sistemi kullanılır. Bunlar; açık devre dolaşımlı sistem, kapalı devre dolaşımlı sistem ve durgun su sistemidir. Açık devre dolaşımlı sistem, ortam suyunun bir kez kullanıldığı ve sonra deşarj edildiği sistemdir. Bu sistemin uygulanması ılık deniz suyu ve büyük miktarlarda algal besin bulunmasının oluşturacağı maliyete bağlıdır. Kapalı devre dolaşımlı sistem açık devre dolaşımlı sistemin benzeridir. 2 sistem arasındaki tek fark kullanılan suyun kapalı devre dolaşımlı sistemde birden fazla kullanımıdır. Durgun su sisteminde ise tank bir kez doldurulur. Artemialar hasat edilene kadar bir daha su değişimi yapılmaz. Artemiaların (Naupli, Metanaupli) Kültür Ortamının Hazırlanması Sıcaklık: Ortam sıcaklığının 28-30?C arasında olması yumurtaların inkübasyonu için idealdir. Ancak zenginleştirme aşamasındaki metanauplii'ler için optimum sıcaklık 18-20°C olarak tespit edilmiştir. Tuzluluk Kültür koşullarında yumurtaların inkübasyonu ve larva kültürü optimum olarak %o 20-35 arasındaki tuzluluklarda yapılabilir. pH Üretim ortamında pH değerinin 5?ten düşük, 9?dan yüksek olması öldürücü etki yapar. Kültür için pH değeri 8-9 arasında optimum sınırlar içindedir. Oksijen Oksijen düzeyi 2 mg/lt?nin altına düşmemelidir. Ortamdaki oksijen miktarı optimum sınırlar içinde yükseldikçe gelişim hızı artar. Işık Yumurtaların inkübasyon sırasında aydınlatma kullanılmaz. Larva kültürü sırasında ışık şiddetinin 2.000 lüks, aydınlatma süresinin 24 saat olması istenir. Tanklarda güçlü bir havalandırma kullanılması yoğun türbülansa sahip ortamdaki bireylerin ışığa ulaşması ve besinlerin homojen olarak dağılımı için önemlidir. Yumurtaların Stoklanması Artemia yumurtaları metabolik açıdan inaktif olan embriyoların bulunduğu dormant kistlerdir. Eğer bu kistler uygun yöntemlerle yıkanıp, kurutulup saklanırsa uzun yıllar bozulmadan kalabilir. Yumurtalar -273?C ile 100?C arasında canlılığını koruyabilir. Ancak üretim için kullanılacak yumurtaların stoklanması +4?C? de kuru ortamda yapılır. Bu şekilde yapılan stoklama ile yumurtaların açılım oranı yükselir. Dekapsüle edilen yumurtalar ise bir işleme tabi tutulmadan +4?C? de 7 gün stoklanabilir. Eğer dekapsüle edilen yumurtalar dehidrate edilirse (1 kg yumurta için 4 kg tuz kullanarak) stoklama süresi birkaç aya kadar uzatılabilir. Yumurtaların Ekimi Artemia yumurtalarının ekimi yumurtaların dezenfeksiyonu, dekapsülasyonu ve inkübasyonu olmak üzere 3 bölümde incelenir. 1. Yumurtaların Dezenfeksiyonu Kistlerin inkübasyonundan önce yapılacak olan ilk işlem dezenfeksiyondur. Çünkü kistler bakteriyel ve fungal kontaminasyona maruz kalmış olabilirler. Bazı durumlarda kist son kullanıcıya ulaştırılmadan önce dezenfekte edilmiş olabilirler. Bu durumda dezenfeksiyona gerek yoktur. Aksi takdirde hipoklorit kullanılarak dezenfeksiyon gerçekleştirilir. Bu amaçla 10 lt? de 200 ppm? lik hipoklorit çözeltisi hazırlanır. Litreye 50 gr kist boşaltılır ve 30 dakika tutulur ve 30 dakika sonunda yumurtalar 125 µm? lik bir süzgeç ile süzülür ve bol miktarda çeşme suyu ile durulanır. 2. Yumurtaların Dekapsülasyonu Mikroorganizmalardan tamamen arındırılmış artemia yumurtaları elde etmenin daha etkili bir yolu dekapsülasyondur. Bu işlem kimyasal oksidasyon ile yumurtanın kalın dış kabuğunun incetilmesidir. Kabuğun inceltilmesinden sonra yumurtadan çıkış sırasında daha az enerji harcayan nauplilerin besin kalitesi daha yüksek olur. Dekapsülasyon işlemi; artemia yumurtaları tatlı su bulunan bir kap içerisine konulur, suyun içerisine bol hava verilir ve yaklaşık 1 saat kadar suda bekletilir (100 gr yumurta için 300 ml çamaşır suyu 20 ml kostik (NaOH) ve 680 ml kadar su kullanılır). Yumurtalar 1 saat suda bekledikten sonra çamaşır suyu ve kostik aynı anda içerisine dökülür. Yumurtalar hafif kızarıp pembeleşince net içerisine alınır ve bol su ile yıkanır. Dekapsülasyon aşağıdaki avantajları sağlayabilir: - Korionu(yumurtanın dışındaki sert lipoprotein yapı) bu sayede alınan yumurtaların açtırılmasına gerek kalmaz ve Artemia embriyoları direkt olarak balık ve karides larvalarına verilebilir.Ayrıca artemia nauplilerinden daha küçük olduklarından erken larval dönemlerde de kullanılabilir. - Açılma riski düşük olan yumurtalar değerlendirilmiş olur. - Nauplii kabuktan ayrılmak için enerji harcamaz veya uzun süre kabuğa asılı kalmaz. Kabuğun naupliden elle uzaklaştırılması ile ilgili işlemler kolaylaşır. - Dekapsülasyon aynı zamanda iyi bir dezenfeksiyon şeklidir. - Dekapsüle edilmiş kistlerden çıkan naupliler zenginleştirmeye gerek duymadan direkt olarak balık larvalarına verilebilir. 3. Yumurtaların İnkübasyonu Temel koşullar; Havalandırma sürekli (oksijen miktarı 5mg olacak) Sıcaklık 25-28"C (min. 25- max. 33) Tuzluluk 5-35 gr/lt PH>8 Kist yoğunluğu 2-5 gr/lt Işık yoğunluğu; su yüzeyinde 2000 lüks Kuru artemia yumurtası hidrate edilmek üzere suya konduğu andan itibaren içerisindeki embriyo metabolik aktivitesini başlatır, Instar I olarak isimlendirilen serbest yüzen naupliler optimal koşullarda inkübe edilirse yaklaşık 20-24 saat sonra yumurtadan çıkar. Artemia çatlatmada kullanılan tanklar konik tabanlı ve silindir yapıdadır. Konik kısmın ucuna yakın yerinde yarı saydam pencere ve tank dibinde vanalı tahliye kanalı bulunur. Hasat ve Dağıtımı : Naupliiler çıkıştan sonra balık ve diğer su ürünleri larvalarına verilmeden önce boş kabuklar, açılmamış kistler, mikroorganizmalar ve diğer organizmalardan temizlenmelidir. Bu amaçla havalandırma 5-10 dk. kesilir ve boş kabukların tank yüzeyine çıkması sağlanır. Tank yüzeyine çıkan kabuklar tül kepçelerle toplanır. Buna karşın nauplii ve açılmamış kistler dibe yakın kesimde birikir. Naupliiler ışığa karşı pozitif eğilimli olduklarından belli alanlara ışık konsantre edilerek o kısımlarda naupliler toplanabilirler. Havalandırma maksimum 10 dk. kesilebilir. Bu esnada açılmamış kist ve atıklar tankın dip kısmında toplanır, boşaltma vanası açılarak alınırlar. Naupliler ise 150 µm? den daha küçük göz açıklığına sahip filtre ile çok nazik bir şekilde hasat edilir. Canlı yem bakteriyel enfeksiyon kaynağı olabileceğinden kontaminasyonlara karşı dikkatli olunması gerekir. Bu amaçla naupliler dezenfekte edilebilir. Şayet naupliler fitoplankton ve benzeri besinlerle beslenmeyecekse instar I evresinde balık larvalarına verilmesi gerekir. Aksi takdirde çıkıştan sonraki 24 saat içinde enerji içeriklerinin %30'nu tüketirler. Bunu dışında balık larvaları tarafından görülmeleri ve yakalanmaları daha zordur. Yeni hasat edilmiş artemialar 10°C? nin altında tercihen +4°C civarında 8 milyon/ lt yoğunluğunda çok az havalandırmayla muhafaza edilerek enerji kaybı azaltılabilir. 24 saatlik bir muhafazada enerji kaybı %5'i geçmez. Zenginleştirme: Özellikle deniz canlılarının larvaları için uzun zincirli çoklu doymamış yağ asitleri hayati önem taşırlar. Larvaların bunları ilk yemleri birlikte mutlaka almaları gerekir. Bu bakımdan rotiferler ve artemia naupliilerinin zenginleştirilmesi gerekir. Yine rotiferlere gibi artemia nauplileri de çok basit bir beslenme özelliğine sahiptirler. Yani parçacık büyüklüğü uygun olduğunda seçici değildirler. Sıvı besinleri absorbsiyon yolu ile alabilirler. İngiliz, Japon. Fransız ve Belçikalı bilim adamlarının geliştirmiş oldukları süper HUFA gibi ticari zenginleştiriciler bugün yaygın olarak kullanılmaktadır. Bunlar genellikle denizel yağlar, vitamin ve pigment içerirler. Zenginleştirme amacıyla yeni çıkmış naupliler 100-300 ml nauplii yoğunluğunda zenginleştirme tanklarına alınır ve 25°C de maksimum 24 saat zenginleştirilirler. Her 12 saate 300 mg/lt? ye dozajında zenginleştirici emülsiyon ilave edilir. Sürekli havalandırma yapılır. Bu sürenin sonunda hasat edilir. Steril suyla durulanır, ya doğrudan larvalara verilir ya da soğuk muhafazaya tabi tutulur.